شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران، یکی از ۴ شرکت اصلی وزارت نفت ایران، که خود دارای ۵ شرکت تابعه است. همچنین ۹ پالایشگاه کشور ایران نیز (که از سال ۱۳۹۰ خصوصی شده‌اند) زیر نظر این شرکت به کار مشغول هستند. ۲۰ هزار نفر نیروی انسانی در شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران اشتغال دارند.
این شرکت بر اساس اصل جداسازی فعالیت‌های شرکت‌های بالادستی وزارت نفت، از شرکت‌های پایین دستی، در سال ۱۳۷۰ توسط وزارت نفت ایران تأسیس گردید.
با وجود داشتن پیشوند ملی، هیچگاه همه یا حتی بخشی از سهام شرکت ملی پالایش و ۳ شرکت دیگر تابعه وزارت نفت ایران، به‌شکل سهام عدالت یا عرضه اولیه در بورس، در اختیار مردم ایران قرار نگرفته‌است.
تاریخچه
عملیات انتقال نفت خام به پالایشگاه‌ها و پهلوگیرهای صادراتی، پالایش، تولید و پخش فراورده‌های نفتی در سراسر ایران، ساخت پالایشگاه‌ها، سکوهای دریایی، خطوط لوله و شبکه‌های مخابراتی، در گذشته به صورت پراکنده و توسط مدیریت‌های مختلف انجام می‌گرفت. این وظایف با شکل‌گیری شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران، در ۱۷ اسفند ۱۳۷۰، حالتی منسجم به خود گرفت و از وظایف شرکتی مستقل، شناخته شد.
این شرکت، عملاً فعالیت‌های خود را، از سال ۱۳۷۱ آغاز کرد. شرکت پالایش و پخش، بر اساس اصل جداسازی فعالیت‌های شرکت‌های بالادستی وزارت نفت (شامل: اکتشاف و تولید نفت و گاز)، از شرکت‌های پایین دستی (شامل: پالایش، انتقال نفت و فراورده‌ها، صادرات، واردات و پخش فراورده‌های نفتی)، تأسیس گردید.
