تاریخچه و ساختار شرکت ملی صنایع پتروشیمی
ایجاد صنعت پتروشیمی در ایران قدمتی ۵۰ ساله دارد و به دهه ۱۳۳۰ شمسی باز میگردد. در اواخر این دهه، وزارت اقتصاد وقت به منظور گسترش صنعت پتروشیمی در کشور، بنگاه شیمیائی کشور را تأسیس نمود و شرکت مزبور در سال ۱۳۳۷ طرح احداث کارخانه کود شیمیائی مرودشت فارس را به اجرا گذاشت. لیکن از آنجا که رشد این صنعت نیازمند فعالیتهای تخصصی گسترده تر و هماهنگ با صنعت نفت و گاز بود، به زودی ضرورت ایجاد سازمانی برای توسعه و هدایت صنعت پتروشیمی مشهود گردید و به همین سبب در سال ۱۳۴۲ شرکت ملی صنایع پتروشیمی با مالکیت دولت و تحت پوشش شرکت ملی نفت ایران تأسیس گردید و کلیه فعالیتهای مرتبط با ایجاد و توسعه صنایع پتروشیمی در این شرکت متمرکز گردید.
روند توسعه و تحول صنعت پتروشیمی
روند آغاز، توسعه و تحول صنعت پتروشیمی در ایران از منظر تاریخی به چند مرحله مشخص تقسیم میشود:
تولد صنعت پتروشیمی و شروع اولیه ۱۳۵۷-۱۳۴۲
از راه اندازی کارخانه کودشیمیایی مرودشت در سال ۱۳۴۲ تا پیروزی انقلاب اسلامی توسعه این صنعت در قالب سه برنامه عمرانی (۵۶-۱۳۴۳) به اجرا درآمد. از عمده اهداف این سه برنامه تأمین نیاز داخلی کشور به کودهای شیمیایی و برخی مواد پایه شیمیایی و پتروشیمیایی بود. احداث مجتمعهای پتروشیمی رازی (شاهپور)، آبادان، پازارگاد، کربن اهواز (ایران)، خارگ، فارابی(ایران نیپون) و طرحهای توسعه پتروشیمی شیراز و انجام بخش عمدهای از احداث پتروشیمی بندرامام ( ایران-ژاپن) حاصل این دوره است. در سال ۱۳۵۶ تولید شرکت ملی صنایع پتروشیمی به حدود ۳ میلیون تن (محصولات میانی و نهائی) رسید.
از رکود و توقف تا خیزش دوباره صنعت پتروشیمی ۱۳۷۶-۱۳۵۸
وقوع جنگ تحمیلی به فاصله کوتاهی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کاهش و توقف تولید و آسیب به تاسیسات را بر اکثر واحدهای تولیدی صنعت پتروشیمی که در مناطق جنگی واقع در جنوب کشور قرار داشتند، تحمیل کرد و همچنین عملیات ساخت طرح بزرگ پتروشیمی بندر امام متوقف شد. اما در همین سالها علیرغم شرایط دشوار جنگ و محاصره اقتصادی، تکمیل برخی از طرحهای نیمه تمام از جمله توسعه پتروشیمی شیراز با حداکثر استفاده از منابع داخلی انجام شد.
جذابیت و مزایای صنعت پتروشیمی در رشد و توسعه کشور به سرعت این صنعت نوپا را واجد اولویت در برنامههای عمرانی و توسعه ساخت. پس از پایان جنگ تحمیلی و همزمان با تدوین اولین برنامه پنج ساله توسعه کشور۱۳۷۲-۱۳۶۸، برنامه پنج ساله توسعه پتروشیمی با اهداف زیر تهیه و به تصویب رسید:
تمرکز بر بازسازی و نوسازی ظرفیتهای خسارت دیده
اصلاح ساختار و بهره برداری بهینه از واحدهای تولیدی موجود
تأمین نیاز صنایع پایین دستی (طرح جایگزینی واردات)، صدور محصولات پتروشیمی و کمک به رهایی از اقتصاد تک محصولی در بلند مدت، فراهم آوردن زمینه های رشد صنعت غیروابسته و پایه ریزی تکنولوژی داخلی و استفاده بیشتر از امکانات داخل.
با اجرای برنامه های پنج ساله اول و دوم توسعه پتروشیمی، شامل بازسازی مجتمعهای آسیب دیده در جنگ تحمیلی، تکمیل و بهره برداری طرحهای نیمه تمام و همچنین احداث طرح های جدید در پایان سال ۱۳۷۸ و انتهای برنامه دوم توسعه صنعت پتروشیمی، ظرفیت سالانه تولید این صنعت به ۱۴ میلیون تن رسید.
جهش و تثبیت
در این دوره (برنامه های سوم تا ششم توسعه) هدف صنعت پتروشیمی حرکت به سمت استقرار در کلاس جهانی تعیین شد. اهداف و ویژگی‌های متمایز این دوره جهش و فزونی تولید و ارزش تولیدات، گسترش و تکمیل زنجیره ارزش تولید محصولات، ارتقاء جایگاه صنعت پتروشیمی در صادرات کالاهای غیرنفتی، افزایش سهم در اقتصاد ملی، ارتقاء نسبی جایگاه صنعت پتروشیمی ایران در منطقه و جهان است.
اجرای طرح های متعدد در طول برنامههای توسعه موجب رشد چشمگیر تولید محصولات پتروشیمی شده است، به نحوی که ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی از سه میلیون تن در سال ۱۳۵۷ به حدود ۶۸ میلیون تن در سال ۱۳۹۸ افزایش یافته است.
هم اکنون ۵۵ طرح در چارچوب جهشهای دوم و سوم صنعت پتروشیمی در مراحل مختلف اجرا قرار دارند و پیش بینی میشود با تکمیل و راه اندازی آنها تا پایان سال ۱۴۰۴ ظرفیت این صنعت به حدود ۱۳۳ میلیون تن در سال برسد.
شرکت ملی صنایع پتروشیمی در جایگاه سازمان توسعه ای و ایفای نقش تنظیم گری:
با اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی همه شرکت های تولیدی صنعت پتروشیمی به بخش خصوصی واگذار شدند و شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان یک سازمان توسعه ای از یک بنگاه اقتصادی به سوی یک سازمان متولی توسعه و تنظیم گر صنعت پتروشیمی تبدیل گردیده است. عمده ترین نقش های شرکت ملی صنایع پتروشیمی در شرایط جدید به شرح زیر است :
استفاده از حداکثر توان فنی و تخصصی در مدیریت و ساماندهی تخصیص عادلانه، متوازن و بهینه خوراک های بالادست و میانی صنعت پتروشیمی
انجام تعاملات لازم با نهادهای ذی ربط از جمله وزارت نفت و کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی در خصوص قیمت گذاری عادلانه خوراک های بالادست با رویکرد حفظ منافع ملی
همکاری مؤثر در تعیین فرمول قیمت گذاری بلند مدت خوراک های دریافتی از منابع بالادست با رویکرد حفظ منافع ملی و توازن اقتصاد در بخش خصوصی
همکاری، پیگیری و نظارت بر به تولید تجاری رسیدن طرح های اقتصاد مقاومتی
همکاری و پیگیری احداث و توسعه زیرساخت های مورد نیاز صنعت پتروشیمی
همکاری در رفع موانع تولید مجتمع های تولیدی بالاخص پیگیری اجرای طرح های تأمین کننده خوراک صنعت
همکاری و پیگیری در راستای رفع موانع تولید مجتمع های صنعت پتروشیمی از طریق انجام تعاملات لازم در حوزه بالادست و بین مجتمعی
مشارکت در سهمیه بندی کود اوره و پیگیری و نظارت بر عملکرد شرکت های تولیدکننده کود اوره در تحویل به بخش کشاورزی
تسهیل گری در روند بکارگیری توان شرکت های صاحب دانش فنی در خصوص رفع موانع تولید از جمله تأمین تکنولوژی های جدید
همکاری در تأمین نیاز بازار داخلی به محصولات پتروشیمی و ایجاد تعادل در فرآیند عرضه و تقاضا در این بازار با هدف تأمین نیاز به موقع صنایع پایین دست کشور
همکاری در کنترل قیمت های محصولات در بازار داخلی با الزام شرکت تولیدی پتروشیمی در جهت عرضه محصولات در بازار بورس
هماهنگی در تولید و عرضه گریدهایی از محصولات مورد نیاز بازار داخلی، که باعث کاهش واردات این محصولات گردیده است
ارائه اطلاعات مربوط به ظرفیت تولید و فروش صنعت پتروشیمی به شرکت های بخش خصوصی که در زمینه لجستیک زمینی و دریایی محصولات فعالیت دارند جهت ایجاد زیرساخت های مناسب در سال های آتی
تلاش جهت گسترش بازارهای صادراتی محصولات صنعت پتروشیمی ایران و بررسی های لازم جهت نفوذ در بازارهای جدید به ویژه آفریقا و اروپا
تلاش در راستای دستیابی به بازوهای اجرایی و قانونی جهت ایفای نقش تنظیم گری صنعت پتروشیمی توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی
